CHIẾN LƯỢC CHI PHÍ THẤP: BÍ QUYẾT TỐI ƯU CHI PHÍ VÀ TĂNG LỢI THẾ CẠNH TRANH

Trong bối cảnh cạnh tranh gay gắt và biến động chi phí đầu vào, nhiều doanh nghiệp lựa chọn chiến lược chi phí thấp để tạo lợi thế cạnh tranh bền vững. Đây không chỉ là việc “giảm giá” đơn thuần, mà là cả một hệ thống tối ưu vận hành, công nghệ và quản trị chuỗi cung ứng. Bài viết này Trường doanh nhân HBR sẽ phân tích rõ khái niệm này giúp doanh nghiệp có cái nhìn rõ ràng hơn về cách thức thực hiện chiến lược này.

1. Chiến lược chi phí thấp là gì?

Chiến lược chi phí thấp (Low-Cost Strategy) là một trong ba chiến lược cạnh tranh cơ bản do Giáo sư Michael Porter đề xuất, nhằm giúp doanh nghiệp đạt được lợi thế cạnh tranh bằng cách sản xuất và cung cấp sản phẩm hoặc dịch vụ với chi phí thấp nhất trong ngành. Mục tiêu là cung cấp giá trị vượt trội cho khách hàng thông qua giá cả hấp dẫn, đồng thời duy trì lợi nhuận ổn định. 

Theo quan điểm của Mr. Tony Dzung, Chủ tịch HĐQT HBR Holdings: "Chiến lược chi phí thấp không chỉ là giảm giá, mà là tối ưu hóa mọi quy trình để đạt được hiệu quả tối đa với chi phí tối thiểu."

2. Ưu điểm và nhược điểm của chiến lược chi phí thấp

Khi nói đến chiến lược chi phí thấp, nhiều nhà lãnh đạo doanh nghiệp thường nghĩ ngay đến việc “cắt giảm” để có giá bán rẻ hơn đối thủ. Tuy nhiên, thực tế không chỉ đơn giản như vậy. Đây là một chiến lược tổng thể, giúp doanh nghiệp xây dựng lợi thế cạnh tranh thông qua việc tối ưu hóa mọi hoạt động vận hành nhằm hạ thấp chi phí đơn vị. Như bất kỳ chiến lược nào, nó vừa mang lại những ưu điểm rõ rệt, vừa tiềm ẩn các rủi ro nhất định.

1 - Ưu điểm

Chiến lược chi phí thấp giúp doanh nghiệp tăng lợi thế cạnh tranh bằng cách kiểm soát chi phí và tối ưu hóa hiệu quả vận hành. Cụ thể:

• Tăng khả năng cạnh tranh về giá: Khi chi phí sản xuất thấp, doanh nghiệp có thể định giá sản phẩm thấp hơn đối thủ. Điều này giúp thu hút khách hàng nhạy cảm với giá và mở rộng thị phần, đặc biệt trong những ngành có nhiều sản phẩm tương tự.
• Duy trì lợi nhuận ổn định: Giảm chi phí sản xuất giúp doanh nghiệp vẫn giữ được lợi nhuận khi giá bán thị trường biến động. Đây là lợi thế quan trọng trong giai đoạn thị trường cạnh tranh hoặc suy thoái kinh tế.
• Khả năng chống chịu tốt trong môi trường cạnh tranh: Doanh nghiệp áp dụng chiến lược chi phí thấp có thể tồn tại và duy trì hoạt động ngay cả khi thị trường gặp khó khăn. Khách hàng ưu tiên giá rẻ trong thời kỳ khủng hoảng, giúp doanh nghiệp giảm rủi ro mất khách hàng.

2 - Nhược điểm

Tuy mang lại nhiều lợi thế, chiến lược chi phí thấp cũng tồn tại những rủi ro cần lưu ý:

• Nguy cơ giảm chất lượng sản phẩm hoặc dịch vụ: Cắt giảm chi phí quá mức có thể ảnh hưởng đến chất lượng, khiến khách hàng mất niềm tin. Nếu chất lượng không đạt yêu cầu, chiến lược sẽ phản tác dụng, gây ảnh hưởng lâu dài đến thương hiệu.
• Khó duy trì lợi thế cạnh tranh lâu dài: Khi các đối thủ nhận thấy thành công từ chiến lược này, họ có thể sao chép mô hình và bắt đầu cung cấp sản phẩm với giá thấp hơn, khiến lợi thế cạnh tranh của doanh nghiệp bị thu hẹp. Đồng thời, việc giảm giá quá lâu có thể ảnh hưởng đến thương hiệu và khiến doanh nghiệp khó duy trì được một hình ảnh cao cấp trong mắt khách hàng.
• Ảnh hưởng đến hình ảnh thương hiệu: Giá thấp có thể khiến khách hàng hiểu nhầm sản phẩm kém chất lượng. Điều này đặc biệt nhạy cảm trong những ngành mà uy tín và chất lượng là yếu tố quan trọng.

3. Doanh nghiệp nào nên áp dụng chiến lược chi phí thấp?

Không phải bất kỳ doanh nghiệp nào cũng phù hợp để theo đuổi chiến lược chi phí thấp. Bởi lẽ, việc xây dựng lợi thế cạnh tranh dựa trên chi phí đòi hỏi nền tảng vận hành, quy mô, và cả định vị thị trường rất đặc thù. Để tránh rơi vào tình trạng “đuổi theo giá rẻ” nhưng lại không đủ sức bền, doanh nghiệp cần hiểu rõ mình có thực sự thích hợp với chiến lược này hay không.

1 - Doanh nghiệp có quy mô lớn

Chiến lược chi phí thấp thường đặc biệt phù hợp với các doanh nghiệp có quy mô lớn hoặc có khả năng sản xuất hàng loạt. Khi doanh nghiệp có khả năng sản xuất với số lượng lớn, họ có thể tận dụng kinh tế theo quy mô để giảm chi phí sản xuất, từ đó cung cấp sản phẩm với giá cạnh tranh.

Ví dụ, các công ty sản xuất vật liệu xây dựng, thực phẩm chế biến sẵn, hay sản phẩm tiêu dùng khi có quy mô lớn có thể giảm chi phí nhờ vào việc mua nguyên liệu số lượng lớn và tối ưu hóa quy trình sản xuất. Điều này cho phép họ cắt giảm chi phí trên mỗi đơn vị sản phẩm mà vẫn giữ được lợi nhuận.

2 - Doanh nghiệp hoạt động trong ngành ít khác biệt sản phẩm

Chiến lược chi phí thấp sẽ hiệu quả nhất đối với những ngành có sản phẩm ít sự khác biệt và có thể tiêu chuẩn hóa. Nếu sản phẩm của doanh nghiệp không có quá nhiều sự khác biệt với các đối thủ cạnh tranh, việc cung cấp sản phẩm với mức giá thấp sẽ giúp doanh nghiệp dễ dàng cạnh tranh.

Các ngành như thực phẩm nhanh, hàng tiêu dùng, vật liệu xây dựng, hay thời trang giá rẻ là những ví dụ điển hình. Trong các ngành này, sản phẩm của các thương hiệu khác nhau có thể không có nhiều khác biệt, và khách hàng chủ yếu quan tâm đến giá cả hơn là các yếu tố như chất lượng sản phẩm hay tính độc đáo.

3 - Doanh nghiệp hướng đến khách hàng nhạy cảm với giá

Chiến lược chi phí thấp đặc biệt hiệu quả trong các thị trường mà khách hàng rất nhạy cảm về giá. Nếu khách hàng trong thị trường mục tiêu của doanh nghiệp có xu hướng lựa chọn sản phẩm dựa trên giá cả thay vì các yếu tố khác (chất lượng, thương hiệu, dịch vụ), thì việc áp dụng chiến lược chi phí thấp sẽ giúp doanh nghiệp thu hút được lượng khách hàng lớn. 

Ví dụ: các hãng hàng không giá rẻ, siêu thị bình dân, dịch vụ ăn uống phổ thông.

4 - Doanh nghiệp đang cạnh tranh trong thị trường có sự cạnh tranh gay gắt

Nếu doanh nghiệp đang hoạt động trong một thị trường có sự cạnh tranh rất cao về giá cả, chiến lược chi phí thấp có thể là cách để tạo sự khác biệt và dẫn đầu trong cuộc đua giá. Khi các đối thủ trong ngành đều áp dụng các chiến lược khác nhau để cạnh tranh, một doanh nghiệp có thể sử dụng chiến lược chi phí thấp để nổi bật và thu hút khách hàng có giá trị từ đối thủ.

5 - Doanh nghiệp đang trong giai đoạn muốn thâm nhập thị trường mới

Khi doanh nghiệp muốn gia nhập một thị trường mới, họ có thể áp dụng chiến lược chi phí thấp để tiếp cận nhanh chóng với lượng khách hàng lớn mà không phải cạnh tranh trực tiếp với những đối thủ lớn đang thống trị thị trường. Với chiến lược này, doanh nghiệp có thể dẫn đầu về giá, thu hút người tiêu dùng trong thời gian ngắn và xây dựng cơ sở khách hàng trung thành.

Ví dụ, một doanh nghiệp khởi nghiệp có thể cung cấp sản phẩm với giá thấp hơn so với các thương hiệu nổi tiếng trong ngành để giành thị phần ban đầu và xây dựng thương hiệu.

4. Các phương pháp triển khai chiến lược chi phí thấp

Chiến lược chi phí thấp không chỉ là việc giảm giá sản phẩm; mà là một quá trình toàn diện tối ưu hóa chi phí vận hành, sản xuất và phân phối. Các doanh nghiệp thành công thường áp dụng đồng bộ nhiều phương pháp sau:

4.1. Tối ưu hóa quy trình sản xuất

Một trong những phương pháp quan trọng để giảm chi phí là tối ưu hóa quy trình sản xuất. Việc cải thiện các bước trong quy trình sản xuất có thể giúp giảm lãng phí, tăng năng suất và tiết kiệm chi phí lao động.

Cách triển khai:

• Sử dụng công nghệ hiện đại: Áp dụng các công nghệ mới như tự động hóa hoặc robot hóa trong sản xuất có thể giúp tăng hiệu quả và giảm sai sót. Ví dụ, công ty có thể sử dụng máy móc tự động để thay thế công nhân trong các công đoạn lặp đi lặp lại, từ đó giảm thiểu chi phí lao động.
• Áp dụng phương pháp Lean: Lean Manufacturing là một phương pháp quản lý nhằm loại bỏ lãng phí trong tất cả các quá trình sản xuất, từ đó giảm chi phí. Phương pháp này tập trung vào việc cải tiến liên tục, tối ưu hóa từng bước trong quy trình và tăng cường hiệu quả.

Ví dụ thực tiễn: Vinamilk đầu tư hệ thống dây chuyền tự động trong sản xuất sữa tươi và sữa bột, giúp giảm chi phí lao động, tăng năng suất, đồng thời đảm bảo chất lượng đồng nhất ở quy mô lớn.

4.2. Quản lý chuỗi cung ứng hiệu quả

Chuỗi cung ứng đóng vai trò rất quan trọng trong việc giảm chi phí tổng thể của doanh nghiệp. Quản trị chuỗi cung ứng hiệu quả giúp doanh nghiệp ổn định chi phí đầu vào và duy trì năng lực cạnh tranh lâu dài.

Chiến lược triển khai:

• Tìm kiếm nhà cung cấp giá rẻ: Doanh nghiệp có thể thương thảo với nhà cung cấp để có mức giá ưu đãi hoặc mua nguyên liệu số lượng lớn để giảm chi phí. Ngoài ra khi xây dựng mối quan hệ lâu dài với nhà cung cấp sẽ giúp doanh nghiệp có thể đàm phán được mức giá tốt hơn và đảm bảo nguồn cung ổn định, từ đó giảm chi phí nguyên vật liệu.
• Đa dạng hóa nhà cung cấp: tránh phụ thuộc vào một nguồn duy nhất, đồng thời tạo áp lực cạnh tranh để có giá đầu vào hợp lý hơn.
• Tối ưu hóa quy trình vận chuyển: Việc cải thiện phương thức vận chuyển, tối ưu hóa lịch trình giao hàng và lựa chọn phương tiện vận chuyển hiệu quả có thể giúp giảm chi phí logistics.
• Tích hợp dọc: tự đầu tư hoặc sở hữu một phần chuỗi cung ứng. Ví dụ, các công ty sữa lớn tại Việt Nam xây dựng trang trại bò sữa để tự chủ nguồn nguyên liệu, giảm chi phí nhập khẩu.

Ví dụ thực tiễn: Vietjet Air sử dụng đội tàu bay đồng nhất (chủ yếu Airbus A320, A321) giúp giảm chi phí bảo trì, đào tạo phi công và phụ tùng thay thế, đồng thời tối ưu hóa lịch trình và kho vận.

4.3. Tăng cường tự động hóa và ứng dụng công nghệ

Trong kỷ nguyên số, việc áp dụng công nghệ là “chìa khóa vàng” để theo đuổi chiến lược chi phí thấp một cách bền vững. Việc tự động hóa các công đoạn sản xuất và ứng dụng công nghệ mới giúp doanh nghiệp giảm thiểu sự phụ thuộc vào lao động thủ công, tăng hiệu suất và giảm sai sót.

Cách triển khai:

• Ứng dụng phần mềm quản lý: Các phần mềm quản lý doanh nghiệp như ERP (Enterprise Resource Planning) giúp tối ưu hóa các hoạt động nội bộ, từ quản lý nhân sự đến kiểm soát tài chính và kho bãi. Điều này giúp giảm chi phí vận hành và tăng hiệu quả công việc.
• Sử dụng AI và tự động hóa: Việc áp dụng trí tuệ nhân tạo (AI) và tự động hóa trong các công đoạn như marketing (email marketing tự động, chatbot), dịch vụ khách hàng (hỗ trợ khách hàng qua AI), hay quy trình sản xuất (robot tự động) sẽ giúp doanh nghiệp giảm chi phí lao động và tăng năng suất.
• Hệ thống quản lý kho (WMS) và IoT: hỗ trợ kiểm soát hàng tồn kho, tránh tình trạng thừa – thiếu nguyên liệu, giảm rủi ro hết hạn hoặc hỏng hóc.

Các công ty lớn như Amazon sử dụng công nghệ tự động hóa trong kho bãi và giao hàng, giúp giảm chi phí vận hành và gia tăng tốc độ xử lý đơn hàng.

4.4. Cắt giảm chi phí marketing không hiệu quả

Trong chiến lược chi phí thấp, marketing tiết kiệm là một yếu tố rất quan trọng. Thay vì chi tiền vào các chiến dịch quảng cáo tốn kém, doanh nghiệp có thể tận dụng các công cụ marketing hiệu quả mà không cần phải đầu tư quá nhiều.

Một số chiến lược có thể áp dụng:

• Tập trung vào marketing trực tuyến: Các công ty có thể tận dụng kênh marketing miễn phí như SEO, marketing trên mạng xã hội (Facebook, Instagram, YouTube) để thu hút khách hàng mà không cần chi tiền cho quảng cáo.
• Sử dụng chiến lược inbound marketing: Thay vì chạy quảng cáo trả phí, doanh nghiệp có thể tạo nội dung chất lượng, như blog, video hướng dẫn, và ebook, để thu hút khách hàng tiềm năng. Chiến lược này giúp xây dựng thương hiệu lâu dài mà không tốn chi phí quảng cáo liên tục.
• Sử dụng KOLs/KOCs thay cho quảng cáo truyền thống: Doanh nghiệp có thể hợp tác với những KOLs (Key Opinion Leaders) hay KOCs (Key Opinion Consumers) có tầm ảnh hưởng lớn nhưng chi phí hợp lý để quảng bá sản phẩm.

Ví dụ, Dove đã sử dụng chiến lược inbound marketing để xây dựng thương hiệu lâu dài mà không phải tốn quá nhiều chi phí vào quảng cáo truyền thống.

Để hiểu rõ hơn cách tối ưu chi phí marketing hiệu quả mà vẫn tăng trưởng doanh số, bạn có thể tham khảo video dưới đây của Trường doanh nhân. Video này sẽ hướng dẫn các phương pháp thực tiễn, tận dụng kênh online miễn phí, giúp doanh nghiệp giảm chi phí quảng cáo mà vẫn nâng cao hiệu quả marketing.

4.5. Giảm chi phí quản lý và nhân sự

Chiến lược chi phí thấp cũng yêu cầu tối ưu hóa cơ cấu nhân sự và giảm thiểu chi phí quản lý. Doanh nghiệp cần phải tổ chức lại bộ máy nhân sự sao cho phù hợp với chiến lược chi phí thấp.

Cách triển khai:

• Đơn giản hóa quy trình quản lý: Cắt giảm các bước quản lý không cần thiết hoặc không hiệu quả. Áp dụng các phương pháp quản lý linh hoạt như quản lý theo mục tiêu (MBO) hoặc quản lý theo năng suất.
• Tuyển dụng nhân sự đa năng: Doanh nghiệp có thể tuyển dụng nhân viên có kỹ năng đa dạng, giúp giảm số lượng nhân sự mà vẫn đảm bảo chất lượng công việc.

4.6. Chuẩn hóa sản phẩm và thiết kế theo hướng tiết kiệm chi phí (Design-to-Cost)

Nhiều doanh nghiệp thất bại trong chiến lược chi phí thấp vì danh mục sản phẩm quá phức tạp, khiến chi phí quản lý, sản xuất và tồn kho tăng cao. Tối giản hóa không có nghĩa là giảm chất lượng, mà là tập trung vào giá trị cốt lõi. Khi doanh nghiệp biết rõ nhu cầu khách hàng, việc cắt giảm chi phí sẽ hiệu quả mà không làm mất giá trị sản phẩm trong mắt khách hàng.

Doanh nghiệp có thể:

• Chuẩn hóa danh mục: cắt bỏ những sản phẩm bán chậm, ít lợi nhuận để tập trung nguồn lực vào nhóm sản phẩm chủ lực.
• Thiết kế tối giản: loại bỏ các tính năng thừa thãi không tạo ra giá trị cho khách hàng nhạy cảm về giá.
• Sử dụng linh kiện và nguyên liệu chung: giúp tăng quy mô sản xuất, giảm chi phí đơn vị.

Ví dụ, các hãng hàng không giá rẻ chỉ sử dụng một loại máy bay duy nhất để tiết kiệm chi phí đào tạo phi công, bảo dưỡng và phụ tùng. Đây chính là tư duy “design-to-cost” trong thực tế.

5. Các case study điển hình về chiến lược chi phí thấp

Để hiểu rõ cách triển khai chiến lược chi phí thấp, việc nghiên cứu các case study thực tế là rất cần thiết. Các ví dụ điển hình giúp doanh nghiệp thấy được cách áp dụng chiến lược trong thực tiễn, từ đó rút ra bài học phù hợp với ngành và điều kiện riêng.

5.1. Chiến lược chi phí thấp của Vinamilk

Vinamilk – một trong những công ty sữa hàng đầu tại Việt Nam, là ví dụ rõ ràng về việc áp dụng chiến lược chi phí thấp để giành ưu thế cạnh tranh. Với hơn 50% thị phần trong ngành sữa Việt Nam, Vinamilk đã thành công nhờ vào chiến lược giảm chi phí nhưng vẫn duy trì chất lượng sản phẩm.

Cách thức triển khai chiến lược chi phí thấp của Vinamilk:

Tích hợp dọc chuỗi cung ứng:

• Vinamilk đầu tư mạnh vào hệ thống trang trại bò sữa chuẩn quốc tế, từ đó chủ động nguồn sữa tươi, giảm phụ thuộc vào nhập khẩu.
• Việc đặt trang trại gần các nhà máy chế biến giúp rút ngắn quãng đường vận chuyển, tiết kiệm chi phí logistics và hạn chế hao hụt.

Tối ưu hóa công nghệ sản xuất:

• Vinamilk áp dụng các dây chuyền tự động hóa, công nghệ bảo quản hiện đại, và hệ thống ERP để giảm sai sót và nâng cao năng suất.
• Quản trị bằng dữ liệu cho phép dự báo nhu cầu, điều chỉnh kế hoạch sản xuất kịp thời, tránh tình trạng dư thừa hoặc thiếu hụt hàng tồn kho.

Hệ thống phân phối rộng khắp:

• Doanh nghiệp duy trì mạng lưới phân phối trải dài từ thành thị đến nông thôn, qua đó tăng tốc độ tiêu thụ sản phẩm và giảm chi phí trung gian.
• Kênh bán hàng trực tiếp giúp Vinamilk kiểm soát giá bán, đồng thời tiết kiệm chi phí hoa hồng cho bên thứ ba.

Kết quả đạt được:

• Giảm chi phí sản xuất: Nhờ vào việc tối ưu hóa quy trình và chuỗi cung ứng, Vinamilk đã giảm được chi phí đáng kể mà không làm ảnh hưởng đến chất lượng sản phẩm.
• Dẫn đầu thị trường: Chiến lược chi phí thấp giúp Vinamilk duy trì vị trí dẫn đầu trong ngành sữa và tiếp cận được nhiều khách hàng ở mọi phân khúc, từ bình dân đến cao cấp.

Bài học rút ra: Tích hợp chuỗi giá trị, tự động hóa và phân phối hiệu quả là ba trụ cột giúp Vinamilk duy trì lợi thế chi phí thấp trong ngành hàng tiêu dùng nhanh.

5.2. Chiến lược chi phí thấp của Vietjet

Vietjet, hãng hàng không giá rẻ nổi tiếng tại Việt Nam, là một ví dụ điển hình khác về chiến lược chi phí thấp. Từ khi ra mắt, Vietjet đã phát triển mạnh mẽ bằng cách áp dụng chiến lược này để giảm chi phí hoạt động, từ đó cung cấp vé máy bay với mức giá cạnh tranh.

Cách Vietjet triển khai chiến lược chi phí thấp:

Chuẩn hóa đội bay:

• Vietjet tập trung khai thác chủ yếu dòng Airbus A320/A321, giúp tiết kiệm chi phí đào tạo phi công, kỹ thuật viên và phụ tùng.
• Đội bay đồng nhất còn giúp tối ưu hóa lịch trình, giảm chi phí bảo dưỡng và tăng hiệu quả khai thác.

Mạng bay điểm – điểm và quay đầu nhanh:

• Thay vì áp dụng mô hình trung chuyển phức tạp, Vietjet xây dựng mạng bay thẳng, giảm thời gian chờ, tiết kiệm nhiên liệu và chi phí sân bay.
• Máy bay được quay đầu nhanh chóng, tăng số chuyến bay trong ngày, từ đó hạ chi phí trên mỗi ghế-km.

Mô hình doanh thu bổ trợ (ancillary revenue):

• Giá vé cơ bản thấp để thu hút khách, nhưng doanh thu được bổ sung từ hành lý ký gửi, chọn chỗ ngồi, suất ăn trên máy bay.
• Nguồn thu phụ trợ chiếm tỷ trọng ngày càng lớn, giúp Vietjet duy trì lợi nhuận mà không phải tăng mạnh giá vé.

Quản trị vận hành tinh gọn:

• Hạn chế tối đa dịch vụ không cần thiết (ví dụ: suất ăn miễn phí).
• Tối ưu chi phí marketing bằng cách gắn thương hiệu với hình ảnh trẻ trung, sự kiện độc đáo, thay vì quảng cáo tốn kém.

Kết quả:

• Vietjet nhanh chóng chiếm lĩnh thị phần nội địa nhờ giá vé rẻ.
• Doanh thu và lợi nhuận ổn định, kể cả trong giai đoạn thị trường hàng không biến động.
• Mở rộng thị trường quốc tế: Với chiến lược chi phí thấp, Vietjet đã có thể mở rộng thị trường ra quốc tế, cạnh tranh trực tiếp với các hãng hàng không lớn như AirAsia và Jetstar.

Bài học rút ra: Trong ngành dịch vụ, chiến lược chi phí thấp cần kết hợp với mô hình doanh thu bổ trợ. Đây là cách để giữ giá thấp nhưng vẫn đảm bảo tính bền vững tài chính.

Chiến lược chi phí thấp không chỉ giúp doanh nghiệp giảm thiểu chi phí mà còn nâng cao sức cạnh tranh và tăng trưởng bền vững. Để triển khai thành công chiến lược này, doanh nghiệp cần tối ưu hóa quy trình sản xuất, quản lý chuỗi cung ứng hiệu quả, và áp dụng công nghệ để giảm chi phí vận hành. Các case study từ Vinamilk và Vietjet đã chứng minh rằng, khi áp dụng đúng, chiến lược chi phí thấp có thể giúp doanh nghiệp đạt được thành công dài hạn trên thị trường.